XƠ VỮA ĐỘNG MẠCH (Atherosclerosis)
Định nghĩa
Xơ vữa động mạch là một bệnh lý toàn thân, trong đó cholesterol và các chất khác tích tụ trong thành mạch máu, làm hẹp các động mạch.
Bệnh này cũng được gọi là xơ cứng động mạch.
Nguyên nhân
Xơ vữa động mạch liên quan đến nhiều yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, bệnh tiểu đường, tăng cholesterol máu, hút thuốc, béo phì và tuổi tác.
Đây là nguyên nhân chính gây nhồi máu cơ tim do động mạch vành và các bệnh lý mạch máu não thiếu máu cục bộ. Đột quỵ thiếu máu cục bộ (Ischemic Stroke) là kết quả của sự hẹp động mạch do xơ vữa. Sự hẹp mạch do xơ vữa xảy ra khi thành mạch bị dày lên và hình thành các mảng bám, hoặc mảng bám vỡ ra, làm tắc nghẽn mạch máu.
Triệu chứng
Trong xơ vữa động mạch, có thể xảy ra tổn thương thận, bệnh động mạch vành, và rối loạn tuần hoàn đến não hoặc chi. Khi tình trạng xơ vữa tiến triển đến mức động mạch bị tắc nghẽn hơn 70%, máu cung cấp đến các chi sẽ giảm, lúc đó bệnh nhân mới bắt đầu cảm nhận các triệu chứng. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, bệnh nhân không cảm thấy bất kỳ khó chịu nào, mặc dù tình trạng xơ vữa đã tiến triển khá nghiêm trọng. Đột quỵ thường xảy ra mà không có các triệu chứng cảnh báo rõ rệt.
Cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua (Transient Ischemic Attack – TIA) là một loại đột quỵ khi máu không cung cấp đủ cho não trong một thời gian ngắn, gây ra các triệu chứng tương tự như đột quỵ. Thông thường, các triệu chứng này sẽ biến mất trong vòng vài phút. Tuy nhiên, nếu não bị thiếu máu trong thời gian dài (hơn vài chục phút), dẫn đến nhồi máu não, nếu không được điều trị kịp thời, vùng não bị tổn thương sẽ không thể phục hồi chức năng. Tùy vào vùng não bị ảnh hưởng, các triệu chứng có thể bao gồm:
- Liệt
- Rối loạn cảm giác
- Khó nói hoặc mất khả năng nói
- Rối loạn thị giác
- Chóng mặt
- Đau đầu
Chẩn đoán
Chẩn đoán xơ vữa động mạch được thực hiện thông qua các xét nghiệm tùy thuộc vào vị trí của động mạch bị tổn thương. Các phương pháp xét nghiệm bao gồm:
- Xét nghiệm máu: Để kiểm tra mức độ cholesterol, glucose, và các yếu tố liên quan đến sức khỏe mạch máu.
- Siêu âm Doppler: Để đánh giá lưu thông máu và phát hiện các vùng hẹp hoặc tắc nghẽn trong động mạch.
- Xét nghiệm huyết áp ở chi: Đo huyết áp ở các chi để phát hiện sự giảm lưu thông máu.
- Điện tâm đồ (ECG): Để kiểm tra các vấn đề về tim mạch có thể liên quan đến xơ vữa động mạch
Nếu có nhồi máu não (não bị thiếu máu cục bộ), phương pháp chẩn đoán ban đầu sẽ là CT hoặc MRI để xác định khu vực não bị tổn thương.
Ngoài ra, các phương pháp kiểm tra mạch máu như:
- Chụp CT mạch máu
- Chụp cộng hưởng từ mạch máu (MR angiography)
- Chụp mạch máu xâm lấn
- Siêu âm Doppler động mạch cảnh
- Siêu âm Doppler xuyên sọ sẽ giúp phát hiện các vùng động mạch bị hẹp hoặc tắc nghẽn.
Điều trị
Khi được chẩn đoán mắc xơ vữa động mạch, bệnh nhân cần thực hiện tự quản lý để ngừng tiến triển của bệnh, bao gồm các biện pháp như bỏ thuốc lá, áp dụng chế độ ăn ít chất béo, kiểm soát đường huyết, và điều chỉnh huyết áp. Bên cạnh đó, bệnh nhân cần điều trị y tế thích hợp tại bệnh viện.
Nếu sự hẹp do xơ vữa động mạch không nghiêm trọng, bệnh nhân có thể được điều trị phòng ngừa bằng cách sử dụng các thuốc như:
Thuốc chống tiểu cầu (như aspirin) để ngăn ngừa huyết khối.
Thuốc điều trị mỡ máu cao, như statin, để giảm cholesterol xấu và ngăn ngừa tình trạng xơ vữa.
Trong trường hợp hẹp mạch nghiêm trọng, việc điều trị bằng thuốc không thể phục hồi động mạch bị hẹp. Lúc này, bệnh nhân cần thực hiện các phương pháp điều trị can thiệp hoặc phẫu thuật, bao gồm:
Can thiệp nội mạch như nở mạch bằng bóng (angioplasty) và cấy ghép stent để mở rộng mạch máu.
Phẫu thuật như cắt bỏ nội mạc động mạch hoặc phẫu thuật bắc cầu động mạch để cải thiện lưu thông máu và tái tạo dòng máu đến các mô bị thiếu oxy.
